برنامه های ملی و بین المللی برای رفع گردوغبار خوزستان- پوراندخت نیرومند*

    تهران- ایرنا- گردوغبار در مناطق بیابانی و صحراها یک فرآیند طبیعی است امروزه به دلیل سوء تدبیر داخلی و منطقه ای در بخشی از کشور بویژه استان خوزستان به بحرانی ملی تبدیل شده و زندگی را بر مردمان منطقه سخت و طاقت فرسا کرده است.
پژوهش ها نشان می دهد ارزش اقتصادی کل سالیانه خدمات استفاده از تالاب شادگان (1393) 43هزار و 580 میلیارد ریال و ارزش منافع اقتصادی تالاب بام دژ 47هزار و 289 میلیارد ریال (1395) بوده است.
در سال های اخیر تاثیر برخی عوامل طبیعی همانند خشکسالی های مداوم، کاهش بارندگی و رطوبت نسبی محیط به همراه استفاده بی رویه از منابع آبی و وقوع جنگ موجب خشک شدن تالاب ها و دریاچه های شرق سوریه و مرکز و غرب عراق و عرصه های جنوبی کشورمان و از بین رفتن کامل پوشش گیاهی در این مناطق شده است.
در کنار بحران ریزگردها، بیابانزایی و تخریب سرزمین چرخه ای معیوب از معضلات زیست محیطی را ایجاد کرده و باعث تشدید روند تخریب شده است.
تخریب سرزمین با تبعاتی مانند چالش های اقتصادی- اجتماعی و بحران های سیاسی، می تواند خطر آسیب پذیری جوامع تحت تاثیر را افزایش دهد.
از این رو، باید با بررسی ریشه های آن، راهبردها و برنامه های متناسب با رویکرد تقویت تاب آوری محلی اتخاذ شود.
در این نوشتار به بررسی علل خارجی و داخلی بحران محیط زیستی خوزستان و راهکارهای پیشنهادی پرداخته می شود.

** علل خارجی:
1-افزایش مستمر درجه حرارت زمین و در نتیجه کاهش رطوبت نسبی و تبدیل زمین های مستعد کشاورزی به زمین های شور و غیر قابل کشت
2-برداشت بیش از اندازه ترکیه از منابع آبی دجله و فرات که در کنار بی تدبیری داخلی به کم آبی هور العظیم، شادگان و بام دژ و در نتیجه کاهش رطوبت نسبی و ایجاد کانون های ریزگرد منجر شده است.

**علل داخلی:
3-برداشت نادرست از آب های سطحی از جمله رودخانه های کرخه، دز و کارون
4-اجرای طرح های ناپایدار توسعه و فقدان نگاه جامع و راهبردی به طرح ها مانند برداشت بیش از اندازه آب در طرح های کشت نیشکر، انتقال غیرکارشناسی آب و سد سازی های غیر اصولی
5-آبیاری سنتی با بازده پایین و استفاده اندک از سیستم های آبیاری مدرن متناسب با شرایط منطقه
6-تغییر نامناسب کاربری اراضی و کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیکی زمین (بیابانزایی)
7-رها کردن پسماندهای ناشی از سیالات حفاری در پیت ها و تاثیر سوء روی تالاب های منطقه
8-نگاه بخشی دستگاه های حوزه محیط زیست، جهاد کشاورزی، صنعت و معدن، نفت، نیرو، راه و شهرسازی و ناتوانی استانداران برای انسجام و هماهنگی
9- انتصاب مدیران غیرشایسته دستگاه های تحت نظر سه قوه
10-فقدان نگاه جامع و نظام مند و برداشت نادرست از ابعاد امنیت و بی توجهی به امنیت محیط زیست و اقتصادی در کنار بعد سخت امنیت
11-حاکمیت اقتصاد سیاسی و سوء استفاده از مفاهیم ارزشی در منافع شخصی و حزبی به جای منافع ملی.

**راهکارها و پیشنهادها:
1- تقویت تاب آوری محلی از طریق انتصاب و انتخاب مدیران شایسته بومی متخصص با دیدگاه فرابخشی و منافع ملی محور در دستگاه های تحت حاکمیت سه قوه در استان،
2- استفاده از ظرفیت های دیپلماسی آب و محیط زیست به موازات دیپلماسی اقتصادی و نفت در توسعه پایدار استان،
3- استفاده از فناوری های متناسب برای مدیریت رواناب ها و مدیریت پسماندهای ناشی از سیالات حفاری (روش تزریق دوباره کنده های حفاری)،
4- پیگیری حقوق محیط زیست ایران از طریق نظام حقوق بین الملل و جلوگیری از برداشت بی رویه و غیر مجاز کشورهای همسایه و تامین حق آبه تالابها،
5- پیگیری اقدام های دوجانبه با عراق در احیای هورالعظیم،
6- بهره برداری از تجارب کشورهای موفق و ظرفیت های کنوانسیون های بین الملل از جمله کنوانسیون رامسر در احیای تالاب ها،
7- توسعه توانمندی های فناورانه کشور در تولید تثبیت کننده های طبیعی به جای نفتی در کنترل بحران های گرد و غبار و ریگ پاشی،
8- افزایش سطح آگاهی شهروندان در مصرف نادرست آب،
9- افزایش بازده آب با تغییر سیستم آبیاری سنتی به قطره ای،
10- انجام اقدام های ملی و بین المللی بیابانزدایی (کنوانسیون بیابانزدایی)،
11- انجام اقدام های هماهنگ اجرایی، تقنینی و قضایی برای جلوگیری از تغییر نامناسب کاربری اراضی و توسعه و احیای پوشش گیاهی (احیای مراتع و جنگل)،
12- استفاده از ظرفیت کل دستگاه ها مانند نیروی نظامی در اجرای طرح های پایدار توسعه ای،
13- تبیین مسئولیت مدنی و جزایی برای مسببان طرح های ناپایدار توسعه ای استان،
14- بهره برداری از سازوکارهای مناسب برای هماهنگی راهبردها، سیاست ها و برنامه های دستگاه های مستقر در استان،
15- جایگزینی فرصت های شغلی پایدار به جای مشاغل فعلی در حوزه های اکوتوریسم و خدمات تالاب ها برای مردم محلی،
16- توجه به عامل امنیت و پدافند غیرعامل در انتقال و واردات فناوری.